Majątki von Richthofenów. Udanin
Pałac w Udaninie w powiecie średzkim to jeden z większych i ciekawszych obiektów, które znajdowały się w rękach rodziny von Richthofenów. Choć otaczający go park jest wpisany do rejestru zabytków, to jednak sam pałac – już nie. Dlaczego? O tym między innymi w kolejnej części cyklu „Majątki von Richthofenów”.
Pierwsze wzmianki
Udanin to jedna z najstarszych wsi na Dolnym Śląsku. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z dokumentu papieża Innocentego IV, spisanego 9 czerwca 1250 roku w Lyonie, w którym potwierdza on przywileje i posiadłości opata Stefana z klasztoru na Piasku we Wrocławiu, w tym właśnie Udanin. A konkretnie – tutejszy kościół pw. św. Urszuli. We wspomnianym dokumencie nazwa miejscowości ma obecne, polskie brzmienie, lecz przez długie lata był to Gäbersdorf[i].
Właściciele majątku
Do wymienianych w źródłach późniejszych właścicieli Udanina należeli kolejno:
- Joachim von Landeskron (w 1654 wymieniany jako właściciel Górnego Udanina),
- rotmistrz Otto Friedrich von Landeskron (właściciel Dolnego Udanina),
- Hans Adolf von Pannwitza (od 1668 roku właściciel całej wsi),
- Friedrich von Mohl (1741-1775),
- Christiane Eleonore z domu von Pannwitz (wdowa po Friedrichu von Mohl).
Od 1775 roku dobra w Udaninie odkupił baron Ludwig von Richthofen (1733-1795), który połączył je w jedną posiadłość z Goczałkowem. Odtąd do końca II wojny światowej zarówno majątek w Goczałkowie, jak też ten w Udaninie (z pewną przerwą) pozostaną w rękach rodziny von Richthofenów[ii]. Po śmierci Ludwiga dobra odziedziczył jego syn Andreas Ludwig von Richthofen (1764-1818), a następnie jego wnuk – Karl Erdmann Julius von Richthofen (1799-1862)[iii].
Jeszcze za życia Karla Erdmanna Juliusa, w 1845 roku majątek kupił przedsiębiorca Georg Gottlob Kramsta (1782-1850), a pięć lat później dobra w Udaninie (ale też Lasku, Dębnicy i Jaroszowie) otrzymał w spadku jego najmłodszy syn, Emil Kramsta. Postanowił on stworzyć z tych wszystkich dóbr fideikomis, który uniemożliwiał ich podział, i był jego właścicielem prawdopodobnie do 1876 roku, być może dłużej. Tego nie wiadomo. Wiadomo natomiast, że w 1882 roku dobra ponownie wróciły w ręce von Richthofenów, a to za sprawą barona Siegfrieda von Richthofena, który odkupił majątek w Udaninie i był jego właścicielem do ok. 1937 roku. Warto dodać, że w latach 1903-1918 Siegfried był starostą powiatu strzegomskiego[iv].
Rezydencja w Udaninie
Wróćmy jednak do samego pałacu. Po raz pierwszy rezydencja w Udaninie była wzmiankowana w 1785 roku, zatem musiała już wtedy istnieć. Niemniej źródła wskazują, że w czasie, gdy jego właścicielem był Karl Erdmann von Richthofen, pierwotny obiekt został przebudowany w stylu neoklasycystycznym. Było to w latach 1823-1824.
Rezydencja została zbudowana na planie prostokąta i podpiwniczona. Nad głównym wejściem do obiektu znajduje się kartusz herbowy. Pałac jest murowany i tworzą go dwukondygnacyjny korpus z półpiętrem oraz dwoma niższymi aneksami. Na osi budynku znajduje się główne wejście, do którego prowadzą schody. Elewacje budynku po ostatniej przebudowie (o czym niżej) są maksymalnie uproszczone, pozbawione boniowania i innych ozdobników[v].
Wraz z rezydencją założono pierwszy ogród, który jednak pod koniec XIX w., za czasów Siegfrieda von Richthofena, został przekształcony w park krajobrazowy, a jego część ogrodzono murem.
W parku rosną m.in.: sosna czarna, miłorząb dwuklapowy, świerki, cis pospolity, jodła jednobarwna, jesiony wyniosłe, sosna wejmutka, jedlice Douglasa odmiany zielonej, lipy drobnolistne, graby pospolite, klony. Wiek starodrzewia wynosi ok. 120 lat, gatunki iglaste wprowadzono w pocz. XX wieku.
Warto dodać, że park łączy Udanin z naszym Targoszynem, bo autorem obu terenów zielonych był ten sam architekt krajobrazu, który stworzył nasz park, czyli Eduard Petzold.
Na co jeszcze warto zwrócić uwagę, to fakt, że obok pałacu w Udaninie również rośnie platan klonolistny (!). Jak czytamy na blogu Nieustanne Wędrowanie, platan miał być symbolem fortuny i sadzano go, aby podkreślić bogactwo[vi]. Ciekawe… nasz to miłość, ten w Udaninie – bogactwo. Ciekawe, czego jeszcze dowiemy się szperając w historii majątków von Richthofenów.
Losy powojenne
Po II wojnie światowej majątek w Udaninie podzielił losy niemal wszystkich tego typu obiektów na Dolnym Śląsku, czyli trafił w ręce zarządu Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Początkowo zaaranżowano go na biura, a następnie, w latach 70. XX wieku budynek całkowicie przebudowano. I to było dla niego katastrofalne, ponieważ zatracił wówczas wszelkie cechy swojego stylu architektonicznego. Jest to zapewne powód, dla którego nie figuruje dzisiaj w rejestrze zabytków, a jedynie jest wciągnięty do ewidencji.
Po likwidacji pegeerów obiekt znalazł się kolejno w rękach Przedsiębiorstwa Rolnego Handlowo-Usługowego w Pierśnie, a następnie Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, która zajmowała się prywatyzacją takich majątków.
Od 2000 roku cały obiekt należy do firmy „Polboto-Agri” Sp. z o.o., która jest autoryzowanym dealerem znanych producentów sprzętu rolniczegi, m.in.: John Deere Polska, Manitou Polska, Alois Pottinger.
[i] Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Udanin, dostęp: 31.01.2024
[ii] Dąbrowski D., Udanin, online: https://www.palaceslaska.pl/index.php/indeks-alfabetyczny/u/2653-udanin, dostęp: 31.01.1024
[iii] Ibidem.
[iv] Ibidem.
[v] Dąbrowski D., jw.
[vi] Źródło: https://nieustanne-wedrowanie.pl/udanin/, dostęp 31.01.2024