Rodzina von Richthofenów i jej posiadłości: Bartoszówek

Rodzina von Richthofenów jest jednym z najbardziej znanych szlacheckich rodów zamieszkujących w przeszłości Dolny Śląsk. Jej wkład w historię tego regionu jest ogromny, a wiele śladów, które zostawiła, w postaci choćby pięknych majątków – pałaców i dworów – cieszy oko do dzisiaj. Wokół tych obiektów splatają się losy całego rodu i nie raz zahaczają o pałac w Targoszynie. Dlatego postanowiliśmy trochę „pozaglądać” do innych posiadłości von Richthofenów. Dzisiaj ruszamy do Bartoszówka.

Z dworu w pałac

Pałac w Bartoszówku (niem. Barzdorf, gmina Strzegom) pierwotnie był dworem z folwarkiem, które wybudowano w XVII w. z inicjatywy rodziny von Richthofenów. Na początku XIX w. obiekt został przebudowany w formie czteroskrzydłowego, dwukondygnacyjnego pałacu z wewnętrznym dziedzińcem i zachowaną do dzisiaj wieżą (1830 rok). Do pałacu przylegał park w stylu angielskim zlokalizowany na powierzchni 4 ha^[i]. Oprócz pałacu i folwarku istniał tu także wiatrak.

Pierwszym właścicielem majątku był baron Samuel Prätorius von Richthofen (wzmiankowano go w źródłach w 1740 roku). W 1764 roku, po śmierci Samuela, posiadłość przejął jako spadek jego młodszy syn Christian Ferdinand, który rok później utracił dobra na rzecz Hansa von Falkenhaina, a następnie – jego młodszego syna Siegmunda. W późniejszym okresie von Richthofenowie odzyskali majątek i byli jego właścicielami do końca II wojny światowej^[ii].

Rysunek pałacu autorstwa Elfriede Springer (lata 30. XX wieku), źródło: https://polska-org.pl/5836153,foto.html?idEntity=512749

Skomplikowana genealogia von Richthofenów

W 1845 roku jako właściciel dóbr wymieniany jest już ponownie von Richthofen, konkretnie Ulrich Karl Prätorius (1814-1878). Miał czterech synów. Zatrzymajmy się tu, bo ta genealogia jest dość skomplikowana, ze względu na częstą powtarzalność pierwszych imion. Baron Ulrich Karl Prätorius von Richthofen miał czterech synów: Manfreda Karla (1955-1939), późniejszego właściciela pałacu w Targoszynie, Karla Friedricha Wolframa, nazywanego częściej Wolframem von Richthofenem (1856-1922), który miał odziedziczyć dobra w Bartoszówku i Jarosowie, Ulricha Karla (1858-1928) i Hermanna (1860-1915)^[iii].

Trzej synowie Wolframa^[iv] i jego żony Therese Götz von Olenhusen (1862-1948), z którą pobrali się w 1889 roku, to Wolfram Ulf (1895-1945), którego następnie adoptował „nasz” targoszyński baron Manfred Karl, oraz Manfred (1898-1944) i Gerhard (1902-1956).

W 1922 roku, gdy zmarł ich ojciec, dwaj starsi bracia uzgodnili, że Manfred odziedziczy majątki w Bartoszówku i Jaroszowie, a Wolfram Ulf posiadłość w Targoszynie. Należała ona do Manfreda von Richthofena (1855-1939). Ponieważ targoszyński baron i jego żona Luiza nie mieli dzieci, już za swojego życia przekazali zarządzanie majątkiem Wolframowi. Ten jednak niespecjalnie się do tego garnął. Wolał robić karierę wojskową^[v].

Ciemna karta w historii rodu von Richthofenów

Zatrzymajmy się w tym miejscu na chwilę. Mamy tu pewien znany nam już wcześniej, ale niechlubny wątek z kart historii rodziny von Richthofenów. Otóż Wolfram Ulf był lotnikiem, w czasie I wojny światowej pilotem myśliwców. Nie tak słynnym jak jego najbardziej znany kuzyn Manfred (1898-1912), czyli Czerwony Baron. Niemniej był równie ambitny. Karierę wojskową rozwijał w czasach nazistowskich zostając najmłodszym feldmarszałkiem w historii armii niemieckiej. Podczas II wojny światowej był jednym z dowódców hitlerowskiej Luftwaffe biorąc m.in. udział w agresji na Polskę i oblężeniu Warszawy.

Ostatecznie Wolfram nie został spadkobiercą majątku w Targoszynie. W wieku 50 lat zmarł na raka w amerykańskim obozie jenieckim w Bad Ischl w Austrii

Ocalona wieża

Charakterystyczna wieża pałacu w Bartoszówku, która dziś jest jego jedynym ocalałym elementem, została dobudowana na początku XX wieku. Posiadłość przetrwała II wojnę światową nietknięta, ale po 1945 roku podzieliła los wielu podobnych obiektów na Dolnym Śląsku. Ulokowano w niej mianowicie siedzibę Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Jako spuścizna nie tylko po znienawidzonych Niemcach, ale też kapitalistycznej szlachcie większość z tych obiektów nie tylko nie była szanowana, ale też była regularnie zaniedbywana. Już na przełomie lat 50. i 60. XX wieku pałac był opustoszały i zdewastowany, a w II połowie lat 60. został rozebrany.

Pałac w latach 60 XX w. Zdjęcie autorstwa Władysława Orłowskiego (wykonane między 1955 a 1965 r.). Źródło: https://polska-org.pl/5836153,foto.html?idEntity=512749

Ostała się tylko wspomniana wieża. Zachowały się też niektóre zabudowania gospodarcze i mieszkalne, część dawnego folwarku, oraz zaniedbany park z zarośniętym stawem.