Utracone dzieła sztuki 

Dzieje ludzkości nierozerwalnie wiążą się z tworzeniem dzieł sztuki, które miały istotny wpływ na rozwój nie tylko danej dziedziny sztuki, ale też kultury jako takiej. Niestety, zawirowania historii, konflikty wojenne, a także działanie natury sprawiło, że część takich dzieł zniknęła bezpowrotnie. Nazywamy je dziełami utraconymi.

Czym są dzieła utracone?

Są to dzieła sztuki, które zostały zagubione lub zniszczone na przestrzeni wieków i obecnie nie można ich już nigdzie na żywo zobaczyć. Najczęściej są to prace artystów tworzących z przeszłości, które wywarły istotny wpływ na rozwój sztuki i kultury. Ich utrata jest uważana za poważną stratę dla dziedzictwa kulturowego ludzkości.

Wśród najbardziej znanych utraconych dzieł sztuki znajdują się m.in.:

• Starożytna Grecja: 

– posąg Zeusa w Olimpii – uważany za jeden z siedmiu cudów starożytnego świata, 

– posąg Fidiasza z Ateny Partenos,

• Renesans: 

– freski Michała Anioła z Kaplicy Sykstyńskiej,

– obrazy Leonarda da Vinci, takie jak „Bitwa pod Anghiari”,

• Barok: 

– portret papieża Innocentego X autorstwa Diego Velazqueza.

Wiele dzieł zostało utraconych w wyniku działań wojennych, pożarów, kradzieży lub zaniedbań. Skąd o nich wiemy? Ponieważ zostały wieki temu opisane w literaturze oraz dokumentach. Dzięki temu możemy poznać ich historię i znaczenie, a często – dzięki reprodukcjom, zdjęciom i grafikom – także zobaczyć, jak wyglądały.

Dzieła utracone po II wojnie światowej

Największych spustoszeń w kwestii dzieł sztuki dokonały działania wojenne prowadzone na terenie Europy w czasie II wojny światowej. W tym okresie i po nim zaginęła ogromna liczba dzieł sztuki. Wiele z nich znajdowało się w polskich muzeach, ośrodkach kulturalnych oraz prywatnych domach. Ich katalog prowadzi Wydział Restytucji Dóbr Kultury działający w strukturach Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. 

Instytucja ta stale monitoruje międzynarodowy rynek dzieł sztuki w poszukiwaniu polskich strat wojennych, weryfikuje zdigitalizowane zbiory publiczne za granicą oraz korzysta z wielu innych możliwości w zakresie odzyskiwania utraconych dóbr kultury. Wydział ściśle współpracuje w tym zakresie z policją i prokuraturą oraz organami ścigania w innych krajach, m.in. Federalnym Biurem Śledczym (FBI) czy Interpolem. Niejednokrotnie korzystał też z pomocy polskich placówek dyplomatycznych i konsularnych^[i].

Katalog strat wojennych

W katalogu strat wojennych, czyli dzieł sztuki z terenu Polski utraconych po 1945 roku, znajdują się dzieła z takich dziedzin jak:

• archeologia,
• ceramika,
• grafika i rysunek, 
• instrumenty, przyrządy, zegary,
• lalki, marionetki, zabawki, gry
• malarstwo polskie i obce, 
• monety i medale, 
• rzeźba, 
• szkło, 
• tkaniny, kobierce, haft, koronki, ubiory, akcesoria mody,
• wyroby ze skóry, wyroby z piór,
• wyroby z drewna, meble i sprzęty,
• wyroby z metali nieszlachetnych, militaria,
• wyroby z rogu, kości, szylkretu i bursztynu,
• wyroby złotnicze i jubilerskie

itp.

Ich liczba jest ogromna, jednak trudno ją podać precyzyjnie, ponieważ nieustannie się zmienia. Dzięki działaniom Wydział Restytucji Dóbr Kultury we współpracy z wymienionymi wyżej organami, od czasu do czasu udaje się odzyskać jakieś dzieło znajdujące się w katalogu. Zdarza się też, że ktoś podczas porządków, np. na strychu w starej kamienicy, znajdzie takie dzieło i zgłosi informację o tym.

Instytut Dzieł Utraconych 

Prowadzony przez Fundację Marysieńka Instytut Dzieł Utraconych postanowił podążyć tropem tych dzieł sztuki nieco, ale wybrał nieco inną drogę. Chcemy, aby – na ile to tylko możliwe – część tych najcenniejszych dzieł, szczególnie malarskich, została odtworzona w formie reprodukcji i przeznaczymy pomieszczenia odrestaurowanego pałacu w Targoszynie na ich stałą ekspozycję. Dzięki temu – choć nie będą to dzieła odzyskane – publiczność będzie mogła zobaczyć reprodukcje na żywo i przynajmniej po części wyobrazić sobie, jak wyglądały oryginały. 

We współpracy z niezwykle utalentowanym lokalnym artystą ze Świdnicy, Robertem Kuklą, będziemy mogli przekazać społeczeństwu taki dar, z czego bardzo się cieszymy.

Ilustracja do tego artykułu to jedno z dzieł utraconych – obraz „Walka karnawału z postem” Pietera Brueghla mł. (źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Walka_karnawału_z_postem)

---

^[i] Źródło: http://www.dzielautracone.gov.pl/wydzial-strat-wojennych (online: 30.03.2023)