Krótka historia Targoszyna (Bersdorf)[i]
Dzieje wsi, w której położony jest nasz pałac, są niezwykle ciekawe i jej obecni mieszkańcy mają z czego być dumni. Historia Targoszyna nierozerwalnie wiąże się z historią Dolnego Śląska, ale także – z historią pałacu. Poznajmy ją, chociaż pokrótce.
Bersdorf – Targoszyn
Istnieje wiele hipotez dotyczących pochodzenia niemieckiej nazwy Targoszyna, czyli Bersdorf.
Według jednej z nich to połączenie słów der Bär (niem. niedźwiedź) oraz das Dorf (niem. wieś), czyli „Niedźwiedzia Wieś”. Według innej nazwa ta może pochodzić od germańskiego imienia Berold lub Berthold[i].
Niejednoznaczny wynik badań nad nazwą wynika z faktu, że wieś liczy sobie ok. 800 lat, a zanim Bersdorf pozostał w dzisiaj znanej formie, nazwa ewoluowała. Pisano ją także jako Beroldisdorf, Beroldisdorff, Berisdorf, Beroldsdorf, Berensdorf, Geroldisdorf, Bärsdorf, Baarsdoorf, Berissdorff, Berisdorff, Berssdorff, Beersdorff, Bersdorff, Baersdorff, Bersdorf, a po łacinie Beroldivilla lub Bertholdivilla oraz – w gwarze dolnośląskiej – Barschdurf.
Autor monografii Targoszyna Andrzej Wojciech Przytulecki uważa, że wieś mogła zawdzięczać swoją niemiecką nazwę niedźwiedziom spotykanym w okolicy lub w miejscu późniejszej wsi albo że ktoś mógł spotkać tutaj niedźwiedzia i tak pojawiła się nazwa „Niedźwiedzią Wsią”[ii]. Ale biorąc pod uwagę, jak często nazwy dolnośląskich wsi były tworzone od imion rycerzy, którzy zostawali ich właścicielami, takie pochodzenie również jest prawdopodobne.
Nazwa Bersdorf obowiązywała do 1945 roku, kiedy to na Dolny Śląsk, w tym do wsi, trafiali przesiedleńcy ze Wschodu. Początkowo nazwano wieś Bartoszowem, prawdopodobnie, dlatego że nazwa brzmiała podobnie do niemieckiej wersji. Około 1947/1948 roku zmieniono nazwę na obecną – Targoszyn, jednak brak jest informacji i dokumentów źródłowych, które tłumaczyłyby jej pochodzenie.
Wieś z 800-letnią historią
Według źródeł niemieckich, pierwsi niemieccy osadnicy pojawili się w okolicy Targoszyna w XII wieku. Tamtejsza osada ani jej mieszkańcy nie mieli jednak okazji rozwinąć infrastruktury, ani swoich rodów, ponieważ przeszkodził im w tym najazd Mongołów w XIII wieku, zakończony przegraną przez rycerzy chrześcijańskich (w tym dolnośląskich) bitwą pod Legnicą w 1241 roku.
Pierwsza pisemna wzmianka o Targoszynie pojawiła się w roku 1335 – w spisie dziesięcin nuncjusza papieskiego Gelhardusa „eclisia de Beroldivilla” (z łac. zgromadzenie wsi Berolda lub Bertholda) zapisano kościół parafialny pw. św. Katarzyny, którego imię zmieniono później na św. Jadwigi[iii].
Kościół pw. św. Katarzyny (później Jadwigi) jest obecnie najstarszym zabytkiem wsi, ponieważ zbudowano go w XIV wieku. Był później kilkakrotnie przebudowywany, a w czasie wojny 30-letniej zniszczony. Podobnie jak cały Dolny Śląsk, przechodził też z rąk katolickich w protestanckie i odwrotnie. Świątynia oraz zespół pałacowo-parkowy to dwa targoszyńskie zabytki wpisane na listę zabytków i objęte ścisłą ochroną konserwatorską.
Właściciele Targoszyna
Jak każda wiekowa wieś, Bersdorf zawsze miał właścicieli. Według autora monografii Targoszyna, pierwszym wymienianym w źródłach jest Diprand von Bock (lub Pock). Andrzej Wojciech Przytulecki pisze, że był on lennikiem dóbr targoszyńskich w latach 1389-1626, a nawet według niektórych źródeł 1389-1637, co daje odpowiednio 237 oraz 248 lat (!), zapewne więc autorowi chodzi także o potomków von Bocka.
Jako właściciele pomniejszego dobra, znajdującego się po drugiej stronie wiejskich błoni, wymieniana jest rodzina von Waldau (lub Waldaw), która miała je dzierżyć w latach 1391-1616. Oba miały połączyć się w 1570 roku w większy majątek. W latach 1652-1662 jego właścicielem był Hans Georg von Schliebitz, a w roku 1662 – Georg Friedrich von Zedlitz (lub Sedlitz), który pozostawał tutaj do roku 1688. Kolejni właściciele to Julius August von Bothmar (lub Bothmer) (1711-1720), Hans Georg von Sabisch (lub Säbisch) (1726-1740), Hans George Banner (lub Bauer), ponownie baron von Bothmar (1740 -1769) i wreszcie Karl Ludwik von Richthofen (od roku 1771 lub 1776)[iv].
Targoszyna nie omijały przetaczające się przez tę część Europy wojny – wojny husyckie (1419- 1436), wojna trzydziestoletnia (1618-1648), I wojna śląska (1740-1742), II wojna śląska (1744-1745), III wojna śląska (1756-1763). Po ostatniej z nich, w 1771 lub 1776 r. właścicielem majątku w Targoszynie został Karol Ludwik von Richthofen, członek znanej na Dolnym Śląsku rodziny szlacheckiej, właściciel dóbr w pobliskiej w Rogoźnicy. Von Richthofenowie władali majątkiem w Targoszynie do 1945 roku, kiedy to wojska sowieckie i tworzący się polski rząd pozbawiły majątku ostatnią właścicielkę, baronową Luizę von Richthofen. To z tą właśnie rodziną związana jest cała historia pałacu i otaczającego go zabytkowego parku.
[i] Artykuł został oparty głównie na monografii wsi, autorstwa Andrzeja Wojciecha Przytuleckiego > Andrzej Wojciech Przytulecki, Monografia Targoszyna, źródło: https://media.msciwojow.pl/m/monografia_targoszyna.pdf (online: 27.03.2023)
[i] Ibidem
[ii] Ibidem
[iii] Ibidem
[iv] Ibidem